کاربرد میل یا مناره در دفینه یابی در ایران باستان

نشانه گذاری در پیدا کردن دفینه ها بسیار مهم و حیاتی بوده چرا که برداشتن دفینه ای که در کوه و بیابان توسط پادشاهان ، وزرا ، تجار و افراد عادی دفن می شده بدون داشتن آدرس دقیق و نشانه ممکن نبوده است از این جهت از علم آثارشناسی استفاده می شده است و سعی می شده که درمخفی سازی و پیدا کردن دفینه ها از نهایت طول و عرض جغرافیایی و آثار سنگی یا غیر سنگی و طبیعی یا مصنوعه دست ساخته بشر استفاده شود.یکی از این آثار مناره ها یا میل ها بودند.

منار یا مناره که چراغدان و چراہایه نیز گفته شده در لغت به معنای کانون نور محل روشنایی و جای نار است. وجه تسمیه اینست که در دوران پیش از اسلام مناره یا میل راهنما را جهت راحتی مسافران می ساختند. این هادیان قافله ها و راهنمایان کاروانها را عموماrdquo; در کنار راهها و جاده ها ساخته در تاج آنها آتشی روشن کرده تا گمگشتگان با دیدن نور آنها درشب های تاریک یا روزهای مه گرفته راه را از بیراه بازشناخته به سمت شهر بیایند.

در منطقه کویری ایران باستان، رفت و آمد مردم از یک منطقه به منطقه دیگر، در طول روز، به علت گرمای هوا و تابش نور خورشید بسیار سخت و طاقت فرسا بوده است. به همین علت کاروان ها عمدتاً شب ها طی طریق می کرده اند. بنابراین علاوه بر استفاده از ستاره ها برای جهت یابی (که همه مردم از آن اطلاع نداشته اند) روشی لازم بوده است تا مسافران بتوانند بدون آنکه گم شوند، خود را به آبادی دیگر برسانند.

پس ستون های بلندی که در گذشته به آنها میل می گفتند، توسط حکمران یا نیکوکاران محل ساخته می شد و کسی را مأمور می کردند تا شب هنگام بر بالای میل آتش برافروزد. می دانیم که شب ها در هوای صاف و بدون غبار، سیگار روشن یک فرد ایستاده سیگاری از فاصله ۱۶ کیلومتری دیده می شود.

وجود آتش بر بلندای یک میل با ارتفاع پنج متر یا بیشتر، خصوصاً در منطقه کویری، از دوردست ها قابل رۆیت بوده است. و به این ترتیب مسافران می توانستند راه خود را پیدا کنند. وقتی اعراب بر ایران مسلط شدند، نام آین آتشدان هایی که بر بلندی ساخته می شد، معرب گردیده و به rdquo; منار rdquo; ( محل نار، یا محل آتش ) تغییر نام داد.

بعدها، چون مساجد محل اجتماع و انجام بسیاری از امور مردم بود، منار را در کنار یا نزدیک مسجد بنا نمودند. گواه صادق این مطلب منار مسجد جامع ساوه است که بیش از یک صد متر با خود مسجد فاصله دارد. با رشد صنعت معماری و ساخت گنبد های بزرگ برای مساجد، عاملی لازم بود تا نیروی رانش گنبد یا طاق های قوسی با دهنه زیاد را مهار نماید، بنابراین برای مهار نیروی رانش از دو منار با جرم زیاد در دو طرف سردر قوس دار مسجد یا دو طرف گنبد استفاده نمودند. هرچند وجود تقارن، از لحاظ هنر معماری، بر زیبایی بنا می افزوده است.

با توجه به توضیحات فوق، وجود این شائبه که مساجد دومناره مربوط به شیعیان و مساجد تک مناره مربوط به اهل تسنن است، اساساً مردود است. هم اکنون مسجد نمایشگاه بین المللی تهران تک مناره ساخته شده و مساجد بزرگی چون مسجد الحرام در مکه، مسجد پیامبر ، مسجد قبا ، مسجد شجره در مدینه، مسجد سلطان احمد و مسجد ایاصوفیه در استانبول بیش از دو منار دارند که صرفاً جنبه زیبایی داشته و کاربری دیگری ندارند.